Xét nghiệm nước tiểu có máu là bệnh gì là câu hỏi khiến nhiều người lo lắng khi phát hiện hiện tượng bất thường trong nước tiểu. Máu trong nước tiểu có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ lành tính đến nghiêm trọng như nhiễm trùng, sỏi tiết niệu hoặc thậm chí ung thư. Việc phát hiện và điều trị sớm thông qua xét nghiệm giúp tránh được các biến chứng nguy hiểm và bảo vệ sức khỏe hệ tiết niệu. Cùng Đất Việt Medical tìm hiểu chi tiết tình trạng này trong bài viết sau. 

Đọc thêm:

• Nguyên lý và cấu tạo máy xét nghiệm nước tiểu Contec BC400
• Cách đọc kết quả máy xét nghiệm nước tiểu 10 thông số
• Máy xét nghiệm nước tiểu Clinitek Status có nên dùng không

Xét nghiệm nước tiểu có máu là gì?

Xét nghiệm nước tiểu có máu là phương pháp kiểm tra mẫu nước tiểu nhằm phát hiện sự hiện diện của hồng cầu, một dấu hiệu của tình trạng tiểu máu. Trong y khoa, hiện tượng có máu trong nước tiểu được gọi là Hematuria (tiểu máu). Hematuria có thể được chia thành hai loại: tiểu máu đại thể (nước tiểu có màu đỏ, hồng hoặc nâu sậm thấy rõ bằng mắt thường) và tiểu máu vi thể (lượng hồng cầu rất nhỏ, chỉ phát hiện được khi xét nghiệm dưới kính hiển vi).

Không phải lúc nào nước tiểu có máu cũng là biểu hiện của một bệnh lý nghiêm trọng, nhưng đây vẫn là dấu hiệu cảnh báo cần được chú ý. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân không hề cảm nhận được bất kỳ triệu chứng nào ngoài việc phát hiện máu nhờ vào kết quả xét nghiệm nước tiểu định kỳ. Nếu bạn thấy nước tiểu có màu lạ hoặc có cảm giác bất thường khi tiểu tiện, hãy sớm đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám và chẩn đoán nguyên nhân.

Dấu hiệu nhận biết nước tiểu có máu

Không phải lúc nào tiểu máu cũng có biểu hiện rõ ràng, tuy nhiên nếu có các triệu chứng sau đây, bạn cần lưu ý:

• Nước tiểu chuyển sang màu đỏ, hồng hoặc nâu sậm, tùy vào lượng máu hiện diện trong nước tiểu;
• Một số người bị tiểu buốt, đau rát mỗi khi đi tiểu, gợi ý tình trạng viêm nhiễm đường tiết niệu;
• Có cảm giác mót tiểu liên tục, tiểu nhiều lần trong ngày nhưng mỗi lần lượng nước tiểu lại rất ít;
• Xuất hiện đau vùng hạ vị hoặc đau lưng dưới, đặc biệt là ở hai bên thắt lưng – vị trí của thận;
• Một số bệnh nhân có sốt, ớn lạnh, buồn nôn hoặc nôn, là dấu hiệu cảnh báo nhiễm khuẩn đường tiết niệu hoặc nhiễm trùng thận;
• Trường hợp nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể thấy máu đông trong nước tiểu, gây tắc nghẽn và tiểu khó;
• Các vận động viên chạy bộ đường dài hoặc người chơi thể thao đối kháng có thể gặp tình trạng tiểu máu sau khi vận động mạnh, gọi là tiểu máu do vận động.

Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, bạn không nên chủ quan. Tiểu máu có thể là triệu chứng đầu tiên của các bệnh lý thận, bàng quang hoặc niệu đạo, cần được xác định rõ nguyên nhân để điều trị kịp thời.

Đối tượng dễ xuất hiện máu trong nước tiểu

Hiện tượng tiểu máu có thể gặp ở bất kỳ ai, nhưng một số nhóm đối tượng sau có nguy cơ cao hơn:

• Người bị nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI) có nguy cơ cao xuất hiện hồng cầu trong nước tiểu do viêm nhiễm niêm mạc đường niệu; 
• Bệnh nhân có dị dạng bẩm sinh hệ tiết niệu, như hẹp niệu đạo, thận đa nang hoặc dị dạng niệu quản;
• Người từ 50 tuổi trở lên có tỷ lệ mắc các bệnh lý tiết niệu cao hơn, bao gồm ung thư và viêm tuyến tiền liệt;
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh thận mạn tính (CKD), sỏi thận hoặc các rối loạn tiết niệu di truyền;
• Bệnh nhân đang sử dụng các loại thuốc như thuốc kháng đông (anticoagulants), thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) và kháng sinh có thể làm tăng nguy cơ chảy máu trong hệ niệu;
• Người hút thuốc lá có nguy cơ mắc các bệnh lý ung thư bàng quang và thận cao hơn;
• Người thường xuyên mất nước do không bổ sung đủ nước hàng ngày dễ gây kích thích niêm mạc niệu đạo và tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển;
• Công nhân tiếp xúc với hóa chất độc hại, kim loại nặng hoặc thuốc nhuộm có thể bị tổn thương hệ tiết niệu;
• Người chơi các môn thể thao va chạm mạnh như bóng đá, boxing hoặc chạy đường dài có thể gặp hiện tượng tiểu máu do chấn động cơ học lên bàng quang.

Xét nghiệm nước tiểu có máu là bệnh gì? Nguyên nhân

Vậy xét nghiệm nước tiểu có máu là bệnh gì? Dưới đây là những nguyên nhân có thể dẫn tới có máu trong nước tiểu: 

Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI)

Nhiễm trùng đường tiết niệu là nguyên nhân phổ biến gây tiểu ra máu. Vi khuẩn xâm nhập vào niệu đạo gây viêm, từ đó dẫn đến xuất hiện máu trong nước tiểu. Người bệnh có thể cảm thấy nóng rát khi tiểu, đi tiểu thường xuyên và nước tiểu có mùi khó chịu. Nếu nhiễm trùng lan đến thận, người bệnh có thể bị sốt, đau lưng hoặc hông. Việc điều trị thường bao gồm sử dụng kháng sinh để loại bỏ vi khuẩn gây bệnh.

Sỏi thận và bàng quang

Sỏi trong thận hoặc bàng quang có thể gây trầy xước niêm mạc, dẫn đến máu xuất hiện trong nước tiểu. Các triệu chứng thường kèm theo gồm đau dữ dội vùng lưng dưới, buồn nôn, sốt và tiểu buốt. Sỏi có thể tự thoát ra ngoài qua đường tiểu nếu kích thước nhỏ, nhưng trường hợp nặng hơn có thể cần can thiệp y tế như tán sỏi hoặc phẫu thuật. Đây là nguyên nhân phổ biến gây tiểu máu không kèm nhiễm trùng.

Phì đại tuyến tiền liệt (BPH)

Phì đại tuyến tiền liệt là hiện tượng tuyến tiền liệt lớn hơn bình thường, gây chèn ép niệu đạo và làm cản trở dòng tiểu. Khi đó, bàng quang phải co bóp mạnh hơn, có thể dẫn đến chảy máu trong đường tiết niệu. Bệnh thường gặp ở nam giới lớn tuổi, gây tiểu khó, tiểu nhiều lần về đêm và đôi khi tiểu ra máu. Điều trị tùy thuộc vào mức độ phì đại và có thể bao gồm thuốc hoặc phẫu thuật.

Tổn thương thận

Tổn thương thận, đặc biệt là viêm cầu thận, có thể khiến máu rò rỉ vào nước tiểu. Viêm cầu thận cấp tính thường gây phù mặt, tiểu ít, tăng huyết áp và nước tiểu có màu sẫm. Trong khi đó, viêm cầu thận mạn tính tiến triển chậm, có thể không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu. Tình trạng này cần được theo dõi và điều trị kịp thời để tránh suy thận mạn, đặc biệt nếu có dấu hiệu tiểu máu kéo dài.

Ung thư đường tiết niệu

Một số loại ung thư như ung thư bàng quang, ung thư tuyến tiền liệt hoặc ung thư thận có thể gây tiểu máu, đặc biệt là trong giai đoạn đầu khi chưa có triệu chứng rõ ràng khác. Máu trong nước tiểu có thể là dấu hiệu đầu tiên. Ngoài ra, bệnh nhân có thể gặp đau lưng, sụt cân không rõ nguyên nhân hoặc đau khi đi tiểu. Việc phát hiện sớm qua xét nghiệm nước tiểu đóng vai trò rất quan trọng để tăng cơ hội điều trị hiệu quả.

Đặt ống thông tiểu gây tổn thương đường tiết niệu

Việc đặt ống thông tiểu là một thủ thuật thường gặp trong y khoa, nhưng nếu thực hiện không đúng kỹ thuật hoặc kéo dài thời gian sử dụng, có thể gây tổn thương niêm mạc đường tiết niệu, dẫn đến tình trạng tiểu ra máu. Đặc biệt, ống thông có thể làm trầy xước hoặc chảy máu ở niệu đạo, bàng quang – nhất là ở người cao tuổi hoặc bệnh nhân sau phẫu thuật.

Tình trạng tiểu máu sau đặt ống thông tiểu thường là tiểu máu vi thể, khó nhận biết bằng mắt thường. Tuy nhiên, nếu tổn thương nghiêm trọng hoặc có nhiễm khuẩn đi kèm, người bệnh có thể thấy máu đỏ trong nước tiểu. Khi gặp dấu hiệu này, cần thông báo ngay cho nhân viên y tế để được kiểm tra và thay đổi phương pháp chăm sóc phù hợp.

Tác dụng phụ của thuốc có thể gây tiểu máu

Một số loại thuốc điều trị bệnh có thể gây tác dụng phụ là tiểu ra máu. Nhóm thuốc chống đông máu như warfarin, heparin hoặc aspirin khi sử dụng liều cao có thể làm tăng nguy cơ chảy máu trong hệ tiết niệu. Ngoài ra, các thuốc điều trị ung thư (hóa trị liệu), thuốc kháng sinh mạnh hoặc thuốc điều trị viêm nhiễm nặng cũng có thể gây tổn thương đến niêm mạc thận – bàng quang.

Nếu tiểu máu xảy ra khi đang dùng thuốc, người bệnh không nên tự ý ngưng thuốc mà cần báo ngay cho bác sĩ. Việc thay đổi liều dùng, kết hợp thuốc bảo vệ niêm mạc hoặc theo dõi sát hơn sẽ giúp giảm thiểu rủi ro mà không làm gián đoạn quá trình điều trị chính.

Tiểu máu sau khi gắng sức hoặc vận động mạnh

Tiểu máu có thể xảy ra sau khi cơ thể vận động quá sức, như chạy bộ đường dài, mang vác vật nặng hoặc chơi thể thao cường độ cao. Tình trạng này thường xuất hiện ở người trẻ khỏe, đặc biệt là nam giới, do sự tăng áp lực trong mao mạch thận và bàng quang khiến hồng cầu rò rỉ vào nước tiểu.

Tiểu máu do gắng sức thường chỉ diễn ra tạm thời, không kèm theo đau hoặc triệu chứng bất thường khác. Sau khi nghỉ ngơi, uống nhiều nước và tránh vận động mạnh trong vài ngày, nước tiểu sẽ trở lại bình thường. Tuy nhiên, nếu tình trạng lặp lại nhiều lần hoặc đi kèm triệu chứng khác như đau vùng thắt lưng, sốt, tiểu buốt… người bệnh nên được kiểm tra thêm để loại trừ các bệnh lý khác trong hệ tiết niệu.

Phân loại nước tiểu có máu 

• Tình trạng có máu trong nước tiểu (đái máu) được chia thành nhiều loại khác nhau tùy thuộc vào mức độ và phương pháp phát hiện. Dưới đây là 3 nhóm chính:
• Tiểu máu đại thể (Gross hematuria): Đây là khi lượng máu trong nước tiểu đủ nhiều để có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Nước tiểu có thể chuyển màu hồng nhạt, đỏ tươi hoặc thậm chí màu nâu sẫm như nước cola. Bệnh nhân thường cảm thấy lo lắng khi thấy máu rõ ràng trong bồn cầu hoặc khăn giấy.
• Tiểu máu vi thể (Microscopic hematuria): Trong trường hợp này, lượng hồng cầu trong nước tiểu quá nhỏ để nhìn thấy bằng mắt thường. Bác sĩ chỉ phát hiện được qua xét nghiệm dưới kính hiển vi. Đây là tình trạng phổ biến hơn, thường được phát hiện tình cờ khi khám sức khỏe định kỳ.
• Tiểu máu qua que thử (Dipstick hematuria): Que thử nước tiểu chứa các hóa chất phản ứng khi tiếp xúc với máu, làm đổi màu que. Tuy nhiên, phương pháp này dễ cho kết quả dương tính giả do ảnh hưởng của các chất oxy hóa hoặc các yếu tố môi trường. Do đó, kết quả cần được xác nhận bằng xét nghiệm vi thể.

Chẩn đoán nước tiểu có máu

 

Khi bệnh nhân xuất hiện tình trạng nước tiểu có máu, bác sĩ sẽ bắt đầu bằng cách hỏi tiền sử bệnh lý, các triệu chứng đi kèm như tiểu buốt, đau bụng dưới, sốt, hoặc sụt cân. Khám lâm sàng có thể bao gồm khám bụng, khám trực tràng hoặc khám phụ khoa tùy theo đối tượng bệnh nhân. Sau bước đánh giá ban đầu, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm chuyên sâu để xác định nguyên nhân gây tiểu máu.

Trong số các xét nghiệm phổ biến, xét nghiệm nước tiểu (urinalysis) sẽ giúp phát hiện máu, protein, tế bào mủ hay vi khuẩn. Xét nghiệm cấy nước tiểu (urine culture) giúp xác định xem có nhiễm khuẩn tiết niệu hay không. Bác sĩ cũng có thể chỉ định xét nghiệm tế bào nước tiểu (urine cytology) để tìm tế bào bất thường, nghi ngờ ung thư.

Để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác, đáng tin cậy, bệnh nhân nên đến khám tại cơ sở y tế uy tín. Những đơn vị này thường có cơ sở vật chất đầy đủ, tiện nghi, hệ thống máy xét nghiệm nước tiểu hiện đại, giúp cung cấp kết quả một cách đầy đủ, chính xác và nhanh chóng nhất. 

Nếu cần đánh giá trực tiếp bàng quang và niệu đạo, bác sĩ sẽ tiến hành nội soi bàng quang (cystoscopy). Ngoài ra, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, chụp CT hoặc MRI sẽ được sử dụng để kiểm tra toàn bộ hệ tiết niệu, phát hiện sỏi, khối u hoặc dị dạng. Tùy thuộc vào kết quả, bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán cuối cùng và xây dựng phác đồ điều trị tương ứng.

Điều trị có máu trong nước tiểu

Việc điều trị tiểu máu phụ thuộc vào nguyên nhân gốc rễ gây ra tình trạng này. Dưới đây là các hướng điều trị thường được áp dụng:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Bác sĩ sẽ chỉ định kháng sinh phù hợp để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh, thường là các thuốc như nitrofurantoin hoặc ciprofloxacin;
• Phì đại tuyến tiền liệt: Đối với nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt, bác sĩ có thể kê các thuốc chẹn alpha như tamsulosin hoặc thuốc ức chế 5-alpha-reductase như finasteride, dutasteride;
• Ung thư đường tiết niệu: Tùy vào giai đoạn bệnh, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật, xạ trị, hóa trị, miễn dịch trị liệu hoặc kết hợp nhiều phương pháp để kiểm soát khối u;
• Bệnh hồng cầu hình liềm: Bệnh nhân có thể được điều trị bằng hydroxyurea, thuốc giảm đau, kháng sinh hoặc các thuốc ngăn ngừa sự biến dạng của hồng cầu.
• Bệnh thận mạn tính: Việc điều trị bao gồm dùng thuốc lợi tiểu, thuốc hạ huyết áp, thuốc giảm cholesterol hoặc erythropoietin để cải thiện thiếu máu do suy thận;
• Lạc nội mạc tử cung: Các thuốc nội tiết như thuốc tránh thai, GnRH hoặc danazol sẽ giúp kiểm soát triệu chứng và làm giảm mức độ chảy máu.

Lưu ý: Người bệnh không nên tự ý điều trị mà cần thăm khám chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác và tư vấn phác đồ phù hợp.

Khi nào cần gặp bác sĩ

 

Nếu bạn thấy nước tiểu chuyển sang màu đỏ, hồng hoặc có máu rõ ràng, bạn nên gặp bác sĩ ngay để được kiểm tra. Ngoài ra, bạn cũng cần lưu ý các dấu hiệu khác có thể liên quan đến hiện tượng nước tiểu có máu:

• Đau ở vùng bụng dưới, lưng hoặc hai bên sườn: Đây có thể là dấu hiệu của sỏi thận hoặc nhiễm trùng tiết niệu;
• Thay đổi thói quen tiểu tiện (tiểu gấp, tiểu rắt, hoặc tiểu buốt) Những dấu hiệu này có thể liên quan đến viêm nhiễm hoặc phì đại tuyến tiền liệt;
• Sốt, ớn lạnh kèm theo tiểu buốt: Điều này có thể cảnh báo nhiễm trùng đường tiết niệu đang tiến triển;
• Đang sử dụng thuốc có thể gây đổi màu nước tiểu nhưng vẫn thấy bất thường: Khi đó, bác sĩ cần kiểm tra để loại trừ nguyên nhân thật sự;
• Bị chấn thương vùng bụng hoặc thận, sau đó phát hiện nước tiểu có máu: Trường hợp này cần can thiệp y tế ngay.
• Tiền sử gia đình: Bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh thận, ung thư bàng quang hoặc ung thư thận thì nên đến gặp bác sĩ.

Phòng tránh nước tiểu có máu

Mặc dù không thể phòng tránh hoàn toàn mọi nguyên nhân gây ra máu trong nước tiểu, bạn vẫn có thể thực hiện một số biện pháp bảo vệ sức khỏe hệ tiết niệu như sau:

• Uống đủ nước mỗi ngày để giúp thận lọc chất thải hiệu quả và giảm nguy cơ hình thành sỏi thận;
• Đi tiểu trước và sau khi quan hệ tình dục để ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu;
• Vệ sinh vùng kín đúng cách, đặc biệt nếu bạn là nữ, hãy lau từ trước ra sau sau khi đi vệ sinh để tránh vi khuẩn xâm nhập;
• Duy trì cân nặng hợp lý để giảm áp lực lên thận và bàng quang;
• Hạn chế ăn thực phẩm chứa nhiều đường, muối và protein động vật vì có thể ảnh hưởng đến chức năng thận;
• Ngừng hút thuốc vì thuốc lá có liên quan đến ung thư bàng quang và thận;
• Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại trong môi trường làm việc hoặc sinh hoạt;
• Tái khám định kỳ nếu có tiền sử bệnh lý về thận, tuyến tiền liệt hoặc từng bị máu trong nước tiểu.

Câu hỏi thường gặp

Máu trong nước tiểu có phổ biến không?

Máu trong nước tiểu là hiện tượng khá phổ biến. Theo ước tính, có hơn 20% người được thăm khám bởi bác sĩ chuyên khoa tiết niệu từng có hiện tượng tiểu ra máu. Trong đó, tiểu máu vi thể (chỉ phát hiện được dưới kính hiển vi) chiếm khoảng 2% đến 31% dân số. Tiểu máu vi thể phổ biến hơn so với tiểu máu đại thể.

Nước tiểu có máu có phải ung thư không?

Nhiều loại ung thư có thể gây ra máu trong nước tiểu, bao gồm ung thư bàng quang, ung thư thận, ung thư niệu quản, ung thư niệu đạo và ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp đều do ung thư. Bạn cần làm các xét nghiệm chuyên sâu để xác định nguyên nhân cụ thể.

Nước tiểu có máu có lây không?

Nước tiểu có máu (hematuria) không phải là bệnh truyền nhiễm nên không có khả năng lây lan. Tuy nhiên, nguyên nhân phổ biến dẫn đến tiểu ra máu là nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI) và trong một số trường hợp, vi khuẩn gây UTI có thể lây qua đường tình dục. Dù vậy, UTI không được xem là bệnh lây truyền.

Như vậy bài viết trên đây đã giải thích cho bạn rõ về chủ đề “Xét nghiệm nước tiểu có máu là bệnh gì?”. Có thể thấy, nguyên nhân dẫn đến có máu trong nước tiểu là vô cùng đa dạng, từ bệnh lý (ung thư, nhiễm trùng đường tiết niệu, sỏi thận) đến đặt ống thông tiểu, do thuốc hoặc vận động mạnh. 

Để chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời, người bệnh cần đến cơ sở y tế uy tín và được hỗ trợ bởi hệ thống máy xét nghiệm nước tiểu hiện đại, chính xác. Với vai trò là đơn vị cung cấp thiết bị xét nghiệm, Đất Việt Medical tự hào mang đến giải pháp máy xét nghiệm nước tiểu tiên tiến, giúp các phòng khám, bệnh viện nâng cao chất lượng chẩn đoán và chăm sóc sức khỏe bệnh nhân hiệu quả hơn.